De essentie van vipassana meditatie

Vipassana is een term uit het Pali en betekent zoiets als ‘inzicht’ of ‘zien zoals het werkelijk is’. Inzicht ontwikkelt zich door verschillende fases. Het gaat hier vooral om inzicht dat opkomt uit de ervaring door directe meditatieve observatie. Het gaat dus minder om het intellectueel begrijpen uit boeken. Wanneer zich kennis uit inzicht aandient, wordt het duidelijk dat alle fysieke en mentale verschijnselen eindig zijn (anicca), onbetrouwbaar zijn (dukkha) en geen zelf in zich dragen (anatta).

Het beoefenen van vipassana meditatie is een training in het ontwikkelen van inzicht (pañña). Inzicht volgt op de twee andere trainingen van moraliteit (sila) en concentratie (samādhi). Deze twee zijn onlosmakelijk verbonden met, en voorwaardelijk aan de beoefening van inzicht. Zonder voldoende morele ontwikkeling en concentratievermogen is het ontwikkelen van inzicht niet mogelijk.

De Boeddha noemde Vipassana meditatie ‘De kunst om te leven’. Dat is niet zo gek omdat je de dingen gaat zien zoals ze werkelijk zijn. Gewoon zoals de eerlijke ‘naakte waarheid’ is. Als we het leven uitdagend of moeilijk vinden, of als we problemen ervaren, heeft dit altijd te maken met een vervormde blik op de werkelijkheid. Vervolgens schuiven we de schuld ervan op iets of iemand buiten ons. Of we hebben een vervormd zelfbeeld. Door te zakken in de eerlijke waarheid, zien we de illusie waarin we gevangen zitten. Bevrijding, vreugde en geluk is het gevolg hiervan.

Vipassana meditatie nodigt je uit om jouw subjectieve waarheid te onderzoeken. Op een eerlijke en directe manier ga je zien hoe het werkelijk is. Dit kan confronterend zijn maar de beloning is groot. Deze methode is eerlijk, zonder poespas en zonder afgoderij. Het is een methode waarin je alle onzuiverheden of illusies in de geest laat oplossen door eenvoudigweg te observeren zonder te reageren.

De stromingen van vipassana meditatie

Ruim 2500 jaar geleden heeft de Boeddha deze methode ontdekt en vervolgens overgedragen aan iedereen die ervoor open stond. Zijn letterlijke instructies zijn terug te vinden in de Satipatthana Sutta. Vanaf toen tot nu zijn er een ontelbaar aantal mensen geweest die hier de vruchten van geplukt hebben. En op hun beurt hebben deze mensen net als de Boeddha deze methode ook weer overgedragen. Zo is de essentie van deze methode altijd bewaard gebleven.

Over de wereld zijn er op dit moment meer dan vijftig manieren waarop vipassana meditatie wordt beoefend. De twee belangrijkste technieken die in het westen worden beoefend zijn van die van U Ba Khin (Birma, 1899-1971) en Mahasi Sayadaw (Birma, 1904-1982).

De U Ba Khin methode

De U Ba Khin methode is vooral bekend geworden door S.N. Goenka (India, 1924-2013) en door Ruth Denison (VS, 1922-2015). Deze methode wordt hier vooral beoefend in Dhamma Pajjota (Dilsen, België). Daarnaast kun je hiervoor terecht bij de Sayagyi U Ba Khin Stichting en bij Doshin Houtman.

De methode volgens Mahasi Sayadaw

De Mahasi methode heeft veel bekendheid in het westen gekregen nadat Alan Clements, Sayadaw U Pandita (Birma, 1921-2016) assisteerde tijdens een retraite van drie maanden. Dit gebeurde in het IMS (Insight Meditation Society) in Barre, Massachusetts in de Verenigde Staten. Vanaf 1998 gaf U Pandita tot zijn dood iedere winter in Birma (Myanmar) een special retreat van 60 dagen. Veel westerlingen hebben sinds die tijd bij U Pandita geoefend. In de 25 jaar dat de organisatie van U Pandita, Panditarama bestaat, is deze uitgegroeid tot 12 vestigingen in Azië, de Verenigde Staten, Australië en Groot Brittanie. Ook deze winter staat er een special retreat gepland (deze is ondertussen volgeboekt). Meer informatie vind je op de website van Saddhama.org.

Ik heb net voor het overlijden van U Pandita nog twee winter-retraites onder zijn leiding mogen meemaken en zal hier nog vaak terugkeren. Ik begeleid mijn retraites dan ook volgens de Mahasi methode. In dit artikel heb ik een deel van de instructies van U Pandita vertaald. Op de website van Guus Went vind je een agenda van vipassana retraites in deze traditie in Nederland en elders.

Je hart trainen in plaats van volgen

De overtuiging van U Pandita was dat beschaving gaat over onze vaardigheid om onszelf te beheersen en daarmee anderen (en onszelf) geen kwaad te doen. Het gaat over onszelf te bewaken zodat we niet terecht komen in mentaal en fysiek lijden. Dit maakt ons mensen, menselijk en onze beschaving een beschaving.

Dit lijkt nogal in te gaan tegen de westerse gedachte dat alles maakbaar is en dat we vooral ons hart moeten volgen. Maar als je dit dieper onderzoekt kom je erachter dat in onszelf leren te beheersen echte vrijheid besloten ligt. Ons ‘hart volgen’ wordt vaak vertroebeld door onopgeloste onvervulde behoeftes of angst/afkeer. De Amerikaanse monnik Achaan Sumedho, uit de Thaise Woudtraditie gaf hier nieuwe betekenis aan door te stellen dat het gaat over je hart te trainen in plaats van je hart te volgen.

Dit is een spirituele ontwikkeling die veel verder gaat dan creëren wat je zelf wilt. Het gaat veel meer om het dienstbaar zijn aan de wereld, aan alle levende wezens inclusief jezelf. Eenvoudigweg kun je dit vertalen in; “doe een ander niet aan, wat je ook niet wilt dat jou aangedaan wordt”. Dit raakt aan de ware essentie van het mens-zijn en is niet gebonden aan ras, opleiding, levensovertuiging of religie.

Vipassana meditatie is goed voor jezelf en voor de wereld

Zijn bevinding was ook dat slecht 25% van de wereldbevolking deze overtuiging deelt, zelfs in zijn thuisland Birma, waar 89% van de bevolking het Boeddhisme aanhangt. De rest van de wereldbevolking laat zich leiden door begeerte, haat en is zich hier nauwelijks bewust van. De problemen die we op kleine en grote schaal tegenkomen zijn hier effecten van.

Wanneer het percentage van 25% naar 50% zou stijgen, zou dit een drastische verandering voor onze wereld betekenen. Vipassana meditatie is een weg om dit te bereiken. Het is een weg van liefde en compassie maar ook van duidelijkheid. Met andere woorden, je oefent niet alleen voor jezelf maar voor een betere wereld.

Bezoek ook eens de vipassana.startpagina.nl, voor een overzicht van vipassana meditatie in Nederland en de rest van de wereld, en geef een like of deel dit bericht.